Oxidative Stress คืออะไร?

เกิดจากการสะสมของอนุมูลอิสระในร่างกายมากเกินไป ซึ่งอาจมาจากพฤติกรรมในชีวิตประจำวัน เช่น การสูบบุหรี่ การได้รับมลภาวะเป็นประจำ การรับประทานอาหารที่มีไขมันสูง อาหารแปรรูป น้ำตาลสูง การนอนหลับไม่เพียงพอ หรือความเครียดสะสม รวมถึงบางโรคเรื้อรังที่มีการอักเสบในร่างกายเป็นทุนเดิม

เมื่ออนุมูลอิสระมีมากเกินไป เซลล์และเนื้อเยื่อต่าง ๆ อาจเกิดการอักเสบ และเสื่อมสภาพเร็วกว่าปกติ ภาวะ Oxidative Stress ถูกกล่าวถึงว่าอาจมีส่วนเกี่ยวข้องกับโรคเรื้อรังหลายชนิด เช่น โรคหัวใจและหลอดเลือด เบาหวานบางประเภท ภาวะเสื่อมของระบบประสาท รวมถึงมะเร็งบางชนิด การลดปัจจัยเสี่ยงและเสริมสมดุลของระบบต้านอนุมูลอิสระจึงเป็นเรื่องสำคัญในระยะยาว

โดยทั่วไปภาวะนี้มักไม่มีอาการจำเพาะเจาะจง แต่สัญญาณที่อาจพบร่วมด้วย เช่น รู้สึกอ่อนเพลียง่าย ป่วยติดเชื้อเล็ก ๆ น้อย ๆ บ่อย ผิวพรรณดูหมองหรือฟื้นตัวช้าหลังโดนแดดหรือพักผ่อนน้อย มีอาการอักเสบหรือระคายเคืองซ้ำ ๆ ในบางส่วนของร่างกาย อย่างไรก็ตาม การจะสรุปว่ามี Oxidative Stress หรือไม่ควรอาศัยการประเมินด้านสุขภาพโดยรวมร่วมกับแพทย์

อนุมูลอิสระสามารถทำลายโครงสร้างสำคัญในผิว เช่น คอลลาเจนและอีลาสติน ส่งผลให้ผิวดูแห้ง หยาบกร้าน เกิดริ้วรอยและจุดด่างดำง่ายขึ้น โดยเฉพาะเมื่อได้รับแสงแดดจัด มลภาวะ สูบบุหรี่ หรือพักผ่อนไม่เพียงพอ ภาวะ Oxidative Stress จึงมักถูกพูดถึงในบริบทของผิวหมอง เสื่อมสภาพเร็ว และสัญญาณของผิวที่แก่ก่อนวัย

แนวทางสำคัญคือการลดปัจจัยที่ก่ออนุมูลอิสระ และเสริมระบบต้านอนุมูลอิสระของร่างกาย เช่น

• รับประทานอาหารที่หลากหลาย โดยเน้นผัก ผลไม้ ธัญพืชไม่ขัดสี

• ลดอาหารทอด มันจัด หวานจัด และอาหารแปรรูป

• ออกกำลังกายสม่ำเสมอในระดับที่เหมาะกับสุขภาพ

• พักผ่อนให้เพียงพอ และจัดการความเครียด

• หลีกเลี่ยงควันบุหรี่ มลพิษ และการตากแดดจัดโดยไม่ป้องกัน

สารต้านอนุมูลอิสระมีหลายกลุ่ม เช่น วิตามินซี วิตามินอี เบต้าแคโรทีน กลูตาไธโอน รวมถึงสารต้านอนุมูลอิสระอื่น ๆ ที่พบได้ในผัก ผลไม้หลากสี ธัญพืชไม่ขัดสี ถั่ว และเมล็ดพืช การรับจากอาหารที่หลากหลายมักเป็นวิธีที่เหมาะสมในภาพรวม สำหรับการใช้ผลิตภัณฑ์เสริมอาหารควรปรึกษาแพทย์ก่อน โดยเฉพาะผู้ที่มีโรคประจำตัวหรือใช้ยาบางชนิดอยู่แล้ว

มีการตรวจทางห้องปฏิบัติการบางประเภทที่ใช้ประเมินภาวะ Oxidative Stress หรือระดับสารต้านอนุมูลอิสระบางชนิดในร่างกาย อย่างไรก็ตาม การแปลผลควรพิจารณาร่วมกับข้อมูลด้านสุขภาพอื่น ๆ เช่น โรคประจำตัว พฤติกรรมการใช้ชีวิต และยาที่ใช้อยู่ ไม่ควรใช้ผลเลือดเพียงอย่างเดียวในการตัดสินใจด้านสุขภาพระยะยาว

กลุ่มที่ควรใส่ใจเป็นพิเศษ เช่น ผู้ที่สูบบุหรี่ หรืออยู่ในสภาพแวดล้อมที่มีมลพิษสูง ผู้ที่มีโรคเรื้อรังบางชนิด ผู้ที่นอนหลับไม่เพียงพอ เครียดสะสม หรือรับประทานอาหารไม่หลากหลาย หากเป็นกลุ่มนี้ การปรับพฤติกรรมร่วมกับการติดตามสุขภาพอย่างสม่ำเสมอจะช่วยลดผลกระทบจาก Oxidative Stress ได้ในระยะยาว

สามารถเริ่มจากสิ่งที่ทำได้ในชีวิตประจำวัน เช่น

• เพิ่มผักผลไม้ในมื้ออาหาร

• ลดการดื่มน้ำหวานและอาหารทอดลงทีละน้อย

• ขยับร่างกายให้ได้อย่างน้อยวันละเล็กน้อยสม่ำเสมอ

• จัดเวลาเข้านอนให้คงที่มากขึ้น
  เมื่อเริ่มเห็นการเปลี่ยนแปลงเล็ก ๆ แล้วจึงค่อยต่อยอดไปสู่การปรับพฤติกรรมด้านอื่น และหากมีโรคประจำตัวหรือกังวลเรื่องสุขภาพ ควรปรึกษาแพทย์เพื่อวางแผนที่เหมาะกับแต่ละคน